Ο πρόγονος του ανθρώπου

Το απολίθωμα της «Ιντα», ενός λεμούριου - πιθήκου που έζησε πριν από 47 εκατ. χρόνια, συνδέει τα πρωτεύοντα θηλαστικά με το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο. Το απολίθωμα της «Ιντα» επιβεβαιώνει τη θεωρία της εξέλιξης του Κάρολου Δαρβίνου
«Ογδοο θαύμα του κόσμου» ονόμασαν οι επιστήμονες την Ιντα, το απολίθωμα ενός πλάσματος ηλικίας 47 εκατομμυρίων ετών, που αποτελεί τον χαμένο κρίκο της εξέλιξης, ο οποίος συνδέει τα πρωτεύοντα θηλαστικά με το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο! Η ανακάλυψη του σκελετού της Ιντα είναι η επιβεβαίωση ότι η Θεωρία της Εξέλιξης του Κάρολου Δαρβίνου πραγματικά διατυπώνει τις βασικές αρχές που διέπουν τον τρόπο με τον οποίο εκδηλώνεται το φαινόμενο της ζωής στη Γη μέσα στους αιώνες, καθώς το απολίθωμα του θηλυκού «λεμούριου-πιθήκου», που παρουσιάστηκε στο κοινό μόλις εχθές, συνδυάζει χαρακτηριστικά της οικογένειας των αδαπιδών με φυσικά χαρακτηριστικά των πρωτευόντων, αποτελεί δηλαδή το εξελικτικό σημείο συνάντησης των υπόλοιπων θηλαστικών με τους πιθήκους, τις μαϊμούδες και τους ανθρώπους.
Η ομάδα του καθηγητή Τζον Χούρουμ, του Εθνικού Μουσείου Ιστορίας της Νορβηγίας, παρουσίασε τα ευρήματα της έρευνάς της για το απολίθωμα της Ιντα, σε μια ειδική συνέντευξη Τύπου στο Αμερικανικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Νέας Υόρκης.
Το εντυπωσιακό με την Ιντα και ένα από τα χαρακτηριστικά που επέτρεψαν στους επιστήμονες να κάνουν λεπτομερείς παρατηρήσεις για να καταλήξουν στο συναρπαστικό συμπέρασμα ότι αποτελεί τον πρόγονο όλων μας, είναι ότι το 95% του σκελετού της έχει παραμείνει ανέπαφο από το πέρασμα των αιώνων εν αντιθέσει με παρόμοιας ηλικίας απολιθώματα, που συνήθως είναι απλά τμήματα σκελετών.
Οι διαφορές της Ιντα με τους υπόλοιπους εκπροσώπους της οικογένειας των αδαπιδών είναι τα νύχια της, τα οποία μοιάζουν υπερβολικά πολύ με τα ανθρώπινα και λιγότερο με αρπακτικού ζώου, αλλά και τα αντιτακτά μεγάλα δάχτυλα των άκρων της, ένα χαρακτηριστικό που αποτέλεσε καταλύτη για την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους.
Βαρύνουσας σημασίας επίσης είναι το σχήμα του αστραγάλου της, το οποίο είναι σχεδόν ίδιο με το σχήμα που έχουν οι αστράγαλοι του σημερινού Homo Sapiens Sapiens, δηλαδή του είδους μας.

Πηγή: Εφημερίδα ΕΘΝΟΣ

Δύο νέα υπερσύγχρονα τηλεσκόπια από σήμερα στο διάστημα

Εκτοξεύτηκαν σήμερα τα διαστημικά τηλεσκόπια Planck και Herschel της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Υπηρεσίας, που θα κοιτάξουν πίσω στο χρόνο τα πρώτα στάδια της εξέλιξης του Σύμπαντος.
Ο πύραυλος Arianne 5 ECA που μετέφερε τα δύο ογκώδη όργανα εκτοξεύτηκε στις 16.12 ώρα Ελλάδας από το ευρωπαϊκό διαστημικό κέντρο στο Κουρού της Γαλλικής Γουιάνας, κοντά στον Ισημερινό.
Λιγότερο από μισή ώρα μετά την πυροδότηση, το Planck και το Herschel αποσυνδέθηκαν από τον πύραυλο και ξεκίνησαν την πορεία για τις τελικές τους θέσεις γύρω από το Σημείο Λανγκράζ 2, σε απόσταση περίπου 1,5 εκατ. χιλιομέτρων πίσω από τη σκοτεινή πλευρά της Γης.
Στο σημείο αυτό, τα δύο παρατηρητήρια θα ισορροπούν σχεδόν αβίαστα ανάμεσα στη βαρυτική έλξη της Σελήνης και της Γης.
Το τηλεσκόπιο Herschel, βασισμένο σε ένα κάτοπτρο 3,5 μέτρων, το μεγαλύτερο καθρέπτη που έχει εκτοξευτεί ποτέ, «βλέπει» στο άνω υπέρυθρο τμήμα του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος. Η ακτινοβολία αυτή είναι το σημαντικότερο ίχνος από το σχηματισμό των πρώτων άστρων στους γαλαξίες.
Το Planck είναι σχεδιασμένο να καταγράφει τη μικροκυματική ακτινοβολία υποβάθρου, τον «απόηχο» της ηλεκτρομαγνητικής λάμψης που κατέκλεισε το Σύμπαν μόλις 380.000 χρόνια μετά τη Μεγάλη Έκρηξη.
Το τηλεσκόπιο Herschel παίρνει το όνομα του Ουίλιαμ Χέρσελ, του Βρετανού αστρονόμου που ανακάλυψε την υπέρυθρη ακτινοβολία στα τέλη του 18ου αιώνα.
Το τροχιακό παρατηρητήριο καταγράφει την άνω υπέρυθρη ακτινοβολία που διαπερνά τα νέφη αερίου και σκόνης στο διάστημα και μεταφέρει πληροφορίες για τα πρώτα στάδια σχηματισμού των άστρων.
H ακτινοβολία αυτό μπορεί να ανιχνευθεί μόνο από την απειροελάχιστη αύξηση της θερμοκρασίας που προκαλεί όταν πέφτει πάνω στον μεγάλο καθρέπτη του τηλεσκοπίου. Για το λόγο αυτό, τα όργανα του Herschel πρέπει να διατηρούνται σε θερμοκρασία 0,3 βαθμών Κέλβιν, κοντά στο απόλυτο μηδέν (-273,15 βαθμοί Κελσίου).
To υπέρυθρο φως που θα καταγράφει το Herschel προέρχεται από νέφη αερίου που συμπυκνώνονται και ετοιμάζονται να σχηματίσουν νέα άστρα.
Το τηλεσκόπιο θα μπορεί επίσης να ανιχνεύει απλά μόρια όπως το νερό και το υδροκυάνιο, τα οποία καθορίζουν πότε το αέριο θα συμπιστεί και θα θερμανθεί αρκετά ώστε να ξεκινήσουν οι θερμοπυρηνικές αντιδρασεις που τροφοδοτούν τα άστρα.
To παρατηρητήριο Herschel διατηρείται παγωμένο, όχι όμως τόσο παγωμένο όσο το Planck, το οποίο σχεδιάστηκε να λειτουργεί μόλις 0,1 βαθμούς Κελσίου πάνω από το απόλυτο μηδέν, θερμοκρασία μικρότερη κι από ό,τι στο διαγαλαξιακό Διάστημα.
Το Planck θα προσφέρει τις ακριβέστερες μέχρι σήμερα μετρήσεις της μικροκυματικής ακτινοβολίας υποβάθρου (CMB), το απόφωτο της αρχαιότερης ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας που φώτισε το Σύμπαν.
Η ακτινοβολία CBM βρίσκεται παντού γύρω μας, παρουσιάζει όμως απειροελάχιστες διακυμάνσεις σε όλη την έκταση του ουρανού.
Οι διακυμάνσεις αυτές επιτρέπουν στους επιστήμονες να υπολογίσουν το σχήμα και τη δομή του Σύμπαντος όπως ήταν λίγες εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια μετά τη γέννησή του, που χρονολογείται στα 13,7 δισ. έτη.
Προσφέρουν επίσης στοιχεία για τον «πληθωρισμό» του Σύμπαντος, μια φάση απίστευτα γρήγορης διόγκωσης λίγο μετά τη Μεγάλη Έκρηξη.
Το Planck είναι το τρίτο και το πλέον προηγμένο όργανο που μελετά τη μικροκυματική ακτινοβολία υποβάθρου, μετά τις ιστορικές αποστολές COBE και WMAP της NASA.
Θα περάσουν μερικές εβδομάδες μέχρι τα δύο πολύτιμα τηλεσκόπια να φτάσουν κοντά στο σημείο Λανγκράνζ 2, εκεί όπου η βαρυτική έλξη της Σελήνης σχεδόν εξουδετερώνει την έλξη της Γης.
Το Herschel θα αρχίσει τις παρατηρήσεις έπειτα από έξι μήνες δοκιμών των οργάνων του, ενώ το Planck θα λειτουργήσει αρκετά νωρίτερα, περίπου ένα μήνα μετά την άφιξη στην τελική του τροχιά.

Πηγή: Εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ

Οι... μάγοι της Φυσικής

Τα πειράματά τους, που μοιάζουν με ταχυδακτυλουργικά, παρουσιάζουν μέσα από την εφαρμογή απλών νόμων της Φυσικής φοιτητές του ΑΠΘ
Με ένα... λεμόνι μπορούμε να επανεκκινήσουμε το σταματημένο ξυπνητήρι ή ό,τι άλλο λειτουργεί με μπαταρία. Αναμιγνύοντας νερό με... λουκουμόσκονη μπορούμε να περπατήσουμε στην επιφάνεια του ίδιου υγρού, όπως ο Χριστός στη λίμνη της Γαλιλαίας. Με τον φούρνο μικροκυμάτων και μια φέτα... κασέρι μπορούμε να μετρήσουμε την ταχύτητα του φωτός, ενώ με ένα ποδήλατο και με πολλές αντοχές μπορούμε να αντικαταστήσουμε τη ΔΕΗ.

Τα παραπάνω μοιάζουν με ταχυδακτυλουργικά, αλλά είναι εφαρμογές απλών νόμων της φυσικής, που διδαχτήκαμε από το δημοτικό, αλλά οι περισσότεροι είτε ξεχάσαμε είτε δεν κατανοήσαμε, γιατί δεν τις είδαμε στην πράξη.
Μια ομάδα φοιτητών του Φυσικού και του Παιδαγωγικού Τμήματος του ΑΠΘ -οι «Παρτιζάνοι»- αποφάσισαν να τα ξαναθυμίσουν, παρουσιάζοντάς τα σε μαθητές σχολείων, φοιτητές και κάθε άλλο ενδιαφερόμενο, στο πλαίσιο της Φοιτητικής Εβδομάδας.
Οι «επαναστατημένοι φυσικοί» τύπωσαν σε μπλουζάκια το έμβλημα της ομάδας -το πρόσωπο του Αϊνστάιν φορώντας τον μπερέ του Τσε Γκεβάρα- και βγαίνουν σήμερα στην πλατεία Χημείου για να παρουσιάσουν τα πειράματά τους σε εκδήλωση με τον ευρηματικό τίτλο «Φυσικά... μαγικά».
«Θέλουμε να δείξουμε πως η φυσική δεν είναι τετράδια, πίνακες και ασκήσεις, αλλά εφαρμογή, και πως αφορά τον καθένα, καθώς τον βοηθάει να κατανοήσει τον κόσμο γύρω του», λέει στο «Εθνος» το μέλος των «Παρτιζάνων», τελειόφοιτος του Φυσικού, Μιχάλης Μπακάλογλου.
Πώς μπορεί όμως ένα λεμόνι να αντικαταστήσει την μπαταρία του ρολογιού; «Οι μπαταρίες περιέχουν ουσίες που μπορούμε να βρούμε και στη φύση, όπως το κιτρικό οξύ του λεμονιού», εξηγεί ο υποψήφιος διδάκτορας στο Παιδαγωγικό του ΑΠΘ Γιώργος Πριμεράκης, και εξηγεί: «Ενώνοντας τα καλώδια του ρολογιού με δύο διαφορετικά μέταλλα -ένα χάλκινο νόμισμα, μια βίδα, ένα καρφί κ.ά.- και βυθίζοντας αυτά στο λεμόνι, μπορούμε να το θέσουμε σε λειτουργία».
Στον 10ο όροφο της Παιδαγωγικής, που έχει μετατραπεί σε πειραματικό εργαστήριο για τις τελικές πρόβες, βρήκαμε τους «Παρτιζάνους» σκυμμένους πάνω σε δεκάδες όργανα, εργαλεία και συσκευές.
Ενα λευκό υγρό σε ένα βαθύ πιάτο μετατρέπεται σε πέτρα αν κάτι πέσει πάνω του με δύναμη. «Είναι τα λεγόμενα μη νευτώνεια υλικά, δηλαδή αυτά που δεν υπακούν στους νόμους της Φυσικής», εξηγεί ο κ. Πριμεράκης.
«Το υγρό που προέκυψε από την ανάμειξη νερού με νεσεστέ (λουκουμόσκονη) μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε σαμαράκια δρόμου τιμωρώντας μόνο τους γρήγορους οδηγούς, ή σε αλεξίσφαιρα γιλέκα, ενώ αν γεμίζαμε μια πισίνα με αυτό, θα μπορούσαμε να επαναλάβουμε το θαύμα του Χριστού, περπατώντας γρήγορα πάνω σ' αυτό», σημειώνει. Μια φέτα κασέρι που ψήνεται μέσα σε φούρνο μικροκυμάτων μπορεί να μας δείξει την ταχύτητα του φωτός. Μετρώντας την απόσταση ανάμεσα στα δύο περισσότερο ψημένα σημεία του κασεριού και χρησιμοποιώντας έναν απλό μαθηματικό τύπο, ο αριθμός βγαίνει 300.000.
Το αβγό περνάει μέσα από το -μισής διαμέτρου- στόμιο ενός μπουκαλιού, όταν αυτό ζεσταθεί, με την εφαρμογή της διαφοράς πιέσεων, ένα κουτάκι κόκα κόλα συντρίβεται όταν ζεσταθεί και κρυώσει λόγω του κενού αέρος, ενώ μια συσκευή με δύο δοχεία στο εσωτερικό της εξηγεί πώς ο Ηρων ο Αλεξανδρεύς μετέτρεπε με «μαγικό» τρόπο το νερό σε κρασί.
Στην άκρη του εργαστηρίου, η γνωστή εφαρμογή με το ποδήλατο που μετατρέπει την κινητική ενέργεια σε ηλεκτρική, δίνοντας φως σε μια λάμπα.
Η σχετική επίδειξη θα γίνει για να δοθεί το οικολογικό μήνυμα. «Αν δεν είχαμε ηλεκτρικό, θα χρειάζονταν 50 άτομα να ποδηλατούν όλη μέρα για τα 2 KW ενέργειας που χρειάζεται για να ψήσουμε το φαγητό στον φούρνο. Ετσι καταλαβαίνουμε πόσο σημαντική είναι η εξοικονόμηση ενέργειας», εξηγούν οι «Παρτιζάνοι».

Hubble, το διασημότερο επιστημονικό όργανο

Το τηλεσκόπιο Hubble, προορισμός της αποστολής του διαστημικού λεωφορείου Ατλάντις, αποδείχτηκε ένα πολύτιμο επιστημονικό όργανο που έφερε την επανάσταση στον τρόπο που ο άνθρωπος βλέπει και κατανοεί το σύμπαν.
Το Hubble περιστρέφεται σε τροχιά γύρω από τη Γη σε ύψος 600 χιλιομέτρων από τις 25 Απριλίου 1990, ενώ έχει μεταδώσει περισσότερες από 750.000 φαντασμαγορικές φωτογραφίες από τις παρυφές του σύμπαντος, ανοίγοντας νέους δρόμους στην αστρονομία.
Η αρχή της λειτουργία του ωστόσο δεν υποσχόταν σε καμία περίπτωση αυτή την εξέλιξη, αφού τα τρία πρώτα χρόνια σε τροχιά το Hubble δεν ήταν καν λειτουργικό. Ο φακός του έπρεπε να διορθωθεί εξαιτίας σφάλματος στο σχήμα τους, μια επιχείρηση πολύ ευαίσθητη που πραγματοποιήθηκε το 1993, στην πρώτη αποστολή συντήρησης στο τηλεσκόπιο που εγκατέστησε διορθωτικο΄ςυ φακούς.
Από εκείνη τη στιγμή το Hubble έχει μεταδώσει φαντασμαγορικές εικόνες από σούπερνόβα, γιγάντιες εκρήξεις που σηματοδοτούν το θάνατο ενός άστρου, ενώ αποκάλυψε μυστηριώδεις μαύρες τρύπες στο κέντρο σχεδόν όλων των γαλαξιών.
Χάρη σε αυτές τις παρατηρήσεις, και τις εικόνες απαράμιλλης λεπτομέρειες σε σχέση με τα επίγεια τηλεσκόπια, οι αστρονόμοι μπόρεσαν να επιβεβαιώσουν τη διαστολή του σύμπαντος και να υπολογίσουν με μεγαλύτερη ακρίβεια την ηλικία του, που προσδιορίζουν στα 13,7 δισεκατομμύρια χρόνια. Η επέκταση του σύμπαντος είναι το αποτέλεσμα μιας άγνωστης δύναμης που αποκαλείται σκοτεινή ενέργεια, και η οποία αποτελεί τα τρία τέταρτα του σύμπαντος. Το υπόλοιπο αποτελείται από την ορατή ύλη κατά 5% και από τη λεγόμενη αντί-ύλη, σε ποσοστό 20%.
Μεταξύ των άλλων ανακαλύψεων του Hubble, περιλαμβάνεται ο εντοπισμός του πρώτου οργανικού μορίου στην ατμόσφαιρα ενός πλανήτη που περιστρέφεται γύρω από ένα άστρο, αλλά και το γεγονός ότι η διαδικασία σχηματισμού πλανητών και ηλιακών συστημάτων είναι σχετικά κοινή στον γαλαξία μας. Το Hubble έχει επίσης παρατηρήσει μικρούς πρώτο-γαλαξίες που εξέπεμπαν φως όταν το σύμπαν είχε ηλικία μικρότερη του ενός δισεκατομμυρίου ετών.
Τα δύο νέα όργανα που θα τοποθετηθούν στο τηλεσκόπιο από τους αστροναύτες του Ατλάντις θα του δώσουν τη δυνατότητα να δει ακόμη πιο μακριά στο παρελθόν, περίπου στα 500 εκατομμύρια χρόνια μετά τη Μεγάλη Έκρηξη, σύμφωνα με τη NASA. «Αν τα καταφέρουμε, το Hubble θα είναι πιο ισχυρό από ποτέ και θα συνεχίσει να παράγει επιστημονική γνώση για τουλάχιστον πέντε ακόμη χρόνια, προτού αντικατασταθεί από τον διάδοχό του, το διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb», ανέφερε ο διευθυντής ερευνητικών προγραμμάτων της NASA, Εντ Γουέιλερ.
Στην πιο κοντινή διαστημική γειτονιά μας, το Hubble εντόπισε μεγάλες αλλαγές στην κατεύθυνση των ανέμων στον Κρόνο, ενώ αποκάλυψε ότι ο Ποσειδώνας έχει εποχές. Το τηλεσκόπιο μελέτησε μυστηριώδεις λάμψεις στην επιφάνεια του Δία, ενώ πήρε λεπτομερείς, εντυπωσιακές φωτογραφίες του Άρη.
Η ατέλειωτη εικόνα των επιτευγμάτων του Hubble, το έχει καταστήσει το πιο δημοφιλές επιστημονικό όργανο. «Θεωρώ ότι αν ο μέσος Αμερικανός γνωρίζει μόνο ένα επιστημονικό πρόγραμμα, αυτό θα είναι το Hubble», σχολίασε ο Γουέιλερ.
www.kathimerini.gr με πληροφορίες από Γαλλικό Πρακτορείο

Πασχαλινά κοσμικά λουλούδια

Του Διονύση Π. Σιμόπουλου, διευθ. Ευγενιδείου Πλανηταρίου

Τα μεγάλα τηλεσκόπια στην επιφάνεια της Γης και στο Διάστημα μας έχουν αποκαλύψει τους τελευταίους μήνες όλα όσα τα μάτια μας είναι αδύνατον να αποκαλύψουν. Δεκάδες πανέμορφα και πολύχρωμα κοσμικά λουλούδια, σχηματισμένα από την αστρόσκονη που φτιάχνει όχι μόνον άστρα, νεφελώματα και γαλαξίες, αλλά και ανθρώπους ακόμη.
Ολάκερα μπουκέτα τέτοιων απόκοσμων λουλουδιών στολίζουν «αόρατα» το νυχτερινό ουρανό μέχρις ότου αποκαλυφθούν από τα όργανα των αστροφυσικών κέντρων του κόσμου. Μερικά από τα ομορφότερα και πιο πρόσφατα «διαστημικά λουλούδια» επιλέξαμε σήμερα για να σας κρατήσουν συντροφιά μαζί με τις ανοιξιάτικες πασχαλιάτικες ευχές μας. Και αν στην πορεία σάς αποκαλύψουμε μερικά από τα μυστικά τους, μην ανησυχείτε καθόλου, γιατί η ομορφιά τους δεν μαραίνεται τόσο εύκολα ούτε μπορούν να χάσουν κάτι από το «άρωμα» που ούτως ή άλλως εκπέμπουν εδώ και χιλιάδες, εκατομμύρια ή ακόμη και δισεκατομμύρια χρόνια.

Καρδιά ή «Πάκμαν»
Το πανέμορφο ουράνιο κόσμημα NGC 281, που θυμίζει μια κοσμική καρδιά, έχει ήδη γεννήσει ακόμη ένα αστρικό σμήνος (IC 590), τα άστρα του οποίου φωτίζουν τα αέρια υλικά του νεφελώματος από το οποίο γεννήθηκαν.

Το νεφέλωμα NGC 281

Για ορισμένους μοιάζει περισσότερο με το χαρακτηριστικό αδηφάγο «τερατάκι» του ηλεκτρονικού παιχνιδιού «Πάκμαν», εξ ου και η χαϊδευτική του ονομασία. Σε απόσταση 10.000 ετών φωτός προς την κατεύθυνση του αστερισμού της Κασσιόπης το όλο συγκρότημα του νεφελώματος εκτείνεται σε μια έκταση 80 ετών φωτός

Οταν πεθάνει ο Ηλιος
Αυτή ίσως θα είναι η μορφή που θα έχει ο Ηλιος μας σε περίπου 7,5 δισεκατομμύρια χρόνια! Πρόκειται για ακόμη ένα πλανητικό νεφέλωμα που έχει καταγραφεί με τον αριθμό NGC 2818 στο Νέο Γενικό Κατάλογο ουράνιων αντικειμένων. Φαίνεται να είναι ενσωματωμένο στο εσωτερικό ενός ανοιχτού αστρικού σμήνους, αλλά στην πραγματικότητα απλώς φαίνεται προς αυτή την κατεύθυνση που καλύπτεται από το νότιο αστερισμό της Πυξίδας. Βρίσκεται σε απόσταση 10.000 ετών φωτός, ενώ από τη μία άκρη του στην άλλη η διάμετρός του φτάνει τα τέσσερα έτη φωτός. Οι χρωματισμοί του εντοπίζουν τις περιοχές του υδρογόνου (πράσινο), του αζώτου (κόκκινο) και του οξυγόνου (μπλε)

Νεφέλωμα Αλτήρας

Το νεφέλωμα NGC 6853

Με σχήμα κλεψύδρας ή αλτήρα, το νεφέλωμα Μ-27 (NGC 6853) είναι ένα πλανητικό νεφέλωμα που δημιουργείται από τα εκτοξευόμενα εξωτερικά αέρια υλικά άστρων στο μέγεθος του Ηλιου μας. Η διάμετρος των υλικών του φτάνει σήμερα το ένα έτος φωτός και βρίσκεται σε απόσταση περίπου 1.300 ετών φωτός προς την κατεύθυνση του αστερισμού της Αλεπούς. Οι διάφοροι χρωματισμοί του μας αποκαλύπτουν τις περιοχές όπου υπερέχουν το υδρογόνο, το άζωτο και το οξυγόνο

Κοσμική φωτιά
Καρφωμένο στην καρδιά του νεφελώματος IC 405, το άστρο ΑΕ Ηνιόχου φαίνεται να είναι κυριολεκτικά περικυκλωμένο από μια κοσμική φωτιά που οφείλεται στον κοκκινωπό χρωματισμό των αερίων του νεφελώματος. Το άστρο καθαυτό έχει γαλαζωπό χρωματισμό λόγω της μεγάλης θερμοκρασίας του. Η έκταση του νεφελώματος φτάνει τα πέντε έτη φωτός, ενώ η απόστασή του από τη Γη δεν ξεπερνάει τα 1.500 έτη φωτός
Νεφέλωμα Ταραντούλα
Στα μικρά τηλεσκόπια του παρελθόντος έμοιαζε με ένα απλό άστρο (30 Δοράδος), ενώ στην πραγματικότητα είναι ένα από τα μεγαλύτερα νεφελώματα αστρογένεσης που έχουμε παρατηρήσει μέχρι τώρα. Ονομάστηκε Νεφέλωμα Ταραντούλα επειδή μοιάζει με την ομώνυμη αράχνη, και βρίσκεται στο γειτονικό μας γαλαξία Μεγάλο Νέφος του Μαγγελάνου, σε απόσταση 180.000 ετών φωτός. Η διάμετρος του νεφελώματος ξεπερνάει κατά πολύ τα 1.000 έτη φωτός και στο εσωτερικό του έχουμε εντοπίσει τεράστιας έκτασης διαδικασίες αστρογένεσης, παρόμοιες μ' αυτές που παρατηρούνται και στο πλησιέστερο σ' εμάς αστρικό βρεφοκομείο του Μεγάλου Νεφελώματος του Ωρίωνα (ΜΝΩ). Εάν βρισκόταν στην απόσταση του ΜΝΩ (1.500 έτη φωτός) θα φαινόταν να καλύπτει μια περιοχή όση είναι η περιοχή που θα κάλυπταν 60 πανσέληνοι! Στο εσωτερικό του βρίσκεται το τεράστιο, επίσης ανοιχτό αστρικό σμήνος NGC 2070, το οποίο περιλαμβάνει μερικά από τα πιο γιγάντια και λαμπρά άστρα που έχουμε παρατηρήσει μέχρι τώρα

Νεφέλωμα NGC 604

Κοσμικό σπήλαιο
Κοντά στο Μεγάλο Νέφος του Μαγγελάνου βρίσκεται ένας ακόμη πιο μικρός νάνος γαλαξίας με την ονομασία Μικρό Νέφος του Μαγγελάνου. Στα «προάστια» του γαλαξία αυτού βρίσκεται το νεαρό αστρικό σμήνος NGC 602, που έχει ηλικία 5 εκατομμυρίων ετών. Τα ιδιαίτερα ενεργά νεαρά άστρα του σμήνους έχουν σπρώξει βίαια τα αέρια υλικά του νεφελώματος, με αποτέλεσμα τη δημιουργία διαδικασιών αστρογένεσης στα ακραία του όρια. Η έκταση που καλύπτει το νεφέλωμα αυτό φτάνει τα 200 έτη φωτός, ενώ στις περιοχές όπου τα αέρια υλικά έχουν διαβρωθεί μπορούμε να διακρίνουμε τις εικόνες απόμακρων γαλαξιών που βρίσκονται σε απόσταση εκατοντάδων εκατομμυρίων ετών φωτός
Σύνθετο πορτρέτο
Σ' έναν άλλο γαλαξία της Τοπικής Ομάδας με την ονομασία Μ-33, σε απόσταση 3 εκατομμυρίων ετών φωτός από τη Γη, βρίσκεται ακόμη ένα βρεφοκομείο άστρων με διάμετρο 1.300 έτη φωτός. Πρόκειται για το νεφέλωμα NGC 604, το πορτρέτο του οποίου καταγράφτηκε από δύο διαστημικά τηλεσκόπια: στα μήκη κύματος ακτίνων Χ από το «Τσάντρα» και στο ορατό τμήμα του φάσματος από το «Χαμπλ». Οι παρατηρήσεις των τηλεσκοπίων μάς αποκάλυψαν ότι περίπου 200 νεαρά άστρα υπερθερμαίνουν τα υλικά του νεφελώματος, ενώ στα άκρα του βρίσκουμε ενδείξεις αστρικών εκρήξεων σουπερνόβα
Εχει αρπάξει φωτιά...
Στο νάνο γαλαξία NGC 1569 είναι εμφανής η έντονη δραστηριότητα αστρογένεσης που καλύπτει το μεγαλύτερο τμήμα του και τον κάνει να μοιάζει σαν να έχει αρπάξει φωτιά. Η έντονη αυτή δραστηριότητα υπολογίζεται ότι ξεκίνησε πριν από 25 εκατομμύρια χρόνια από τις αστρικές εκρήξεις σουπερνόβα που προκλήθηκαν από την ύπαρξη πολλών γέρικων αλλά γιγάντιων άστρων. Η φωτογραφία καλύπτει μιαν έκταση 8.000 ετών φωτός, ενώ η απόσταση του γαλαξία από τη Γη φτάνει τα 11 εκατομμύρια έτη φωτός προς την κατεύθυνση του αστερισμού της Καμηλοπάρδαλης
Μπουκέτο γαλαξιών
Ενα μπουκέτο γαλαξιών με προεξάρχοντα το γαλαξία NGC 7331, ο οποίος βρίσκεται σε απόσταση 50 εκατομμυρίων ετών φωτός προς την κατεύθυνση του αστερισμού του Περσέα. Εχει μέγεθος παρόμοιο με του δικού μας Γαλαξία, ενώ η ειδική επεξεργασία της φωτογραφίας μάς επιτρέπει να διακρίνουμε με αρκετή ευκρίνεια δεκάδες ακόμη απόμακρους γαλαξίες οι οποίοι βρίσκονται σε απόσταση δέκα φορές μεγαλύτερη

O γαλαξίας NGC 7331
Πηγή: Εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ

Άγνωστοι γαλαξίες σε ένα κλικ του Hubble

Νέες πληροφορίες για το σύμπαν δίνει το διαστημικό τηλεσκόπιο με μία ενυπωσιακή φωτογραφία
Μια νέα εντυπωσιακή φωτογραφία του Διαστήματος στην οποία διακρίνονται εκατοντάδες άγνωστοι μέχρι σήμερα γαλαξίες, τραβηγμένη από το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble, έδωσε στη δημοσιότητα η NASA. Πρόκειται για μία από τις πιο πρόσφατες φωτογραφίες που έστειλε στα εργαστήρια της διαστημικής υπηρεσίας το τηλεσκόπιο, λίγες ημέρες πριν ξεκινήσουν οι εργασίες συντήρησης, που θα παρατείνουν τη διάρκεια ζωής του κατά πέντε χρόνια.Το Hubble βρίσκεται σε τροχιά από το 1990, με στόχο να παράσχει στους επιστήμονες πληροφορίες για το Σύμπαν και τον τρόπο λειτουργίας του, ενώ μετά την ολοκλήρωση των εργασιών συντήρησης και την αντικατάσταση βασικών εργαλείων του με πιο σύγχρονα όργανα, θα παραμείνει σε λειτουργία έως το 2015. Η NASA έχει ήδη προγραμματίσει για σήμερα το απόγευμα την εκτόξευση του πυραύλου Atlantis με 7μελές πλήρωμα, από το Διαστημικό Κέντρο Κένεντι στη Φλόριντα των Ηνωμένων Πολιτειών. Η εκτόξευση είχε αρχικά ανακοινωθεί για τον περασμένο Οκτώβριο, αναβλήθηκε όμως λόγω τεχνικών προβλημάτων. Σκοπός της αποστολής, που είναι η τέταρτη κατά σειρά, είναι να επισκευάσει το χαλασμένο εξοπλισμό, να εγκαταστήσει δύο νέες κάμερες και να αντικαταστήσει κάποια όργανα του τηλεσκοπίου. Παράλληλα με την εκτόξευση του Atlantis όμως, θα βρίσκεται σε ετοιμότητα και ο διαστημικός πύραυλος Endeavour, ώστε να παραλάβει το πλήρωμα του Atlantis σε περίπτωση προβλήματος. Στη διάρκεια των σχεδόν είκοσι χρόνων που το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble βρίσκεται σε τροχιά έχει εξασφαλίσει πολλές «αποκλειστικότητες» και έχει αποστείλει εκατοντάδες εικόνες του απέραντου Διαστήματος στη Γη. Το Hubble ήταν το πρώτο όργανο που υπολόγισε την ηλικία του Σύμπαντος στα 13,7 δισεκατομμύρια έτη, ενώ παράλληλα ήταν το πρώτο που ανέλυσε τη χημική σύνθεση της ατμόσφαιρας των πλανητών έξω από το ηλιακό μας σύστημα. Στα μέσα της δεκαετίας του ‘90 έδωσε τις πρώτες εικόνες πλανητών σε τροχιά γύρω από άλλα αστέρια. Mαζί με το επίγειο τηλεσκόπιο Keck από τη Χαβάη, ήταν αυτό που έκανε τις απαραίτητες μετρήσεις σε μακρινά αστέρια και σουπερνόβα και κατέρριψε τη μέχρι τότε επικρατούσα θεωρία ότι μετά το Big Bang η ανάπτυξη του Διαστήματος είχε επιβραδυνθεί, αποκαλύπτοντας παράλληλα την ύπαρξη της «μαύρης ενέργειας». Οι επιστήμονες της NASA ευελπιστούν ότι η νέα εξελιγμένη κάμερα που θα εγκατασταθεί στο Hubble, και έχει μέγεθος τηλεφωνικού θαλάμου, θα βοηθήσει στην κατανόηση της φύσης αυτής της «μαύρης ενέργειας», που επιταχύνει την ανάπτυξη του Σύμπαντος, ενώ ταυτόχρονα θα ελέγξει την ύπαρξη γαλαξιών ή σουπερνόβα πέρα από τα ήδη γνωστά 13 δισεκατομμύρια έτη φωτός.

Πηγή: Εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ

Αστρονομία και μουσική

Αρκετοί συγγραφείς εμπνέονται από το περιβάλλον τους για να δημιουργήσουν τις ιστορίες τους.

Υπάρχουν όμως και αυτοί που συχνά καταφεύγουν στη φαντασία τους, δημιουργώντας στα βιβλία τους τις κατάλληλες προϋποθέσεις που, πολλές φορές, θα αποτελέσουν το κίνητρο για πρόοδο σε διάφορες επιστήμες. Κυρίαρχη θέση στην ανθρώπινη φαντασία έχει πάντα το άγνωστο, που στην περίπτωση του Διαστήματος και των πλανητών μάς βοηθάει να ταξιδέψουμε νοερά σε κόσμους των οποίων η ύπαρξη δεν έχει αποδειχθεί και μπορούμε να δώσουμε όποια μορφή μάς επιτρέπουν τα όρια της φαντασίας μας.Η Αστρονομία θεωρείται η αρχαιότερη, ίσως, επιστήμη, γιατί από την πρώτη στιγμή που το ανθρώπινο είδος εμφανίστηκε στη Γη όλα τα ουράνια φαινόμενα και οι φάσεις της Σελήνης τράβηξαν αμέσως την προσοχή του. Η Αστρονομία πάντοτε είχε καλές σχέσεις με διάφορες μορφές της τέχνης. Ειδικά στη μουσική, έδωσε την ευκαιρία σε πολλούς συνθέτες στο πέρασμα των αιώνων να δημιουργήσουν μερικά από τα πιο σημαντικά έργα τους, προκαλώντας το ενδιαφέρον των φίλων της, αλλά και εξάπτοντας παράλληλα τη φαντασία των φίλων της επιστήμης.Σύμφωνα με τον Yohannes Kepler: «Οι ουράνιες κινήσεις δεν είναι τίποτε άλλο από ένα συνεχόμενο τραγούδι για πολλές φωνές, που συλλαμβάνεται όχι από το αυτί, αλλά από το πνεύμα, μια μορφοποιημένη μουσική που αφήνει τα χνάρια της στην ασταμάτητη ροή του χρόνου». Υπάρχουν χιλιάδες τραγούδια που δημιουργήθηκαν από τους συνθέτες τους, έχοντας ως βάση τα αστέρια και το φεγγάρι, στην προσπάθειά τους να εκφράσουν τα ρομαντικά τους αισθήματα.

Στην ελληνική δισκογραφία χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι τα τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι Χάρτινο το φεγγαράκι, Το φεγγάρι είναι κόκκινο, Πάμε μια βόλτα στο φεγγάρι, Αστέρι του βοριά, Μην τον ρωτάς τον ουρανό, ενώ υπάρχουν βέβαια και εκατοντάδες άλλα.Στον χώρο της κλασικής μουσικής υπάρχουν, επίσης, αρκετά έργα που έχουν πηγή έμπνευσης το Διάστημα.

Στη λίστα που ακολουθεί, λογικά δεν έχουν θέση οι Πλανήτες του Gustav Holst, γιατί ο συνθέτης δημιούργησε το έργο του με βάση την Αστρολογία, γι' αυτό άλλωστε δεν περιλαμβάνει σ' αυτούς και τη Γη.

Το 1994 ο David Bedford θα κυκλοφορήσει το Great Equatorial, έργο ηλεκτρονικής μουσικής εμπνευσμένο από το μεγάλο παρατηρητήριο του Διαστήματος που υπάρχει στο Greenwich. Ο Bedford προσπαθεί να περιγράψει με τη μουσική του ένα ταξίδι σε μακρινούς κόσμους μέσα από ένα τηλεσκόπιο. Ο ίδιος συνθέτης είχε γράψει παλαιότερα άλλα δύο άλμπουμ με συναφή θέματα, τα Star Clusters Nebulae and Places In Devon (1971) και Star's End (1974).

Ο Phillip Glass έχει ασχοληθεί σε αρκετούς δίσκους του με το Διάστημα, που είναι, καθώς φαίνεται, από τα αγαπημένα του θέματα: όπως η όπερα Einstein On The Beach (1976) και τα έργα του The Light (1987) και Orion (2002), που γράφτηκε για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004 στην Αθήνα και στο οποίο ένα τραγούδι ερμηνεύει η Ελευθερία Αρβανιτάκη.

Με τον Ωρίωνα έχει ασχοληθεί και ο Ιάπωνας συνθέτης Toru Takemitsu, γράφοντας ένα έργο για τσέλο και ορχήστρα. Ο Glass επίσης έχει συνθέσει την όπερα Galileo Galilei το 2001, η οποία, όμως, δεν έχει κυκλοφορήσει σε cd.

Ο Πολωνός Henryk Gorecki έγραψε τη δεύτερη συμφωνία του προς τιμήν του συμπατριώτη του αστρονόμου Νικόλαου Κοπέρνικου, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 500 ετών από τη γέννησή του.

Ο Handel αναφέρεται, μέσω της άριας Total Eclipse από το ορατόριο Samson, στην ολική έκλειψη Ηλίου, από την οποία τυφλώνεται ο Σαμψών.

Ο Paul Hindemith έγραψε την όπερα The Harmony Of The World, η οποία παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1957, για να περιγράψει τη ζωή και τις μουσικές ιδέες του Johannes Kepler.

Ο Michael Kamen έγραψε το 2000, τρία χρόνια πριν πεθάνει, το συμφωνικό ποίημα The New Moon In The Old Moon's Arms για το γύρισμα της χιλιετίας.

Ο Oliver Messiaen είναι ένας άλλος μεγάλος συνθέτης του 20ού αιώνα που έχει ασχοληθεί με το Διάστημα. Το Vision de l'Ament (1943) είναι ένα έργο του για δύο πιάνα με αναφορές στην Αστρονομία και τη θρησκεία. Τα ίδια θέματα και ο μυστικισμός θα τον απασχολήσουν και στο Illuminations Of The Beyond (1991), όπου θεματολογικά «φωτογραφίζει» τον γαλαξία του Τοξότη. Μέρος από την Kosmogonia (1970) του Krzysztof Penderecki χρησιμοποιήθηκε από τον σκηνοθέτη David Lynch για μουσική επένδυση της ταινίας του Wild at Heart, το 1990.

Ο Edgar Varese με έργα του όπως το Ionization (1929-31) θα δημιουργήσει, στον περασμένο αιώνα, έναν δικό του μουσικό κόσμο με νέους ήχους.

Ο χώρος δεν επιτρέπει να αναφερθούν όλοι οι συνθέτες κλασικής μουσικής που έχουν ασχοληθεί με το θέμα, καθώς και τα αντίστοιχα έργα τους. Ενδεικτικά αναφέρονται τα εξής:

Η 41η συμφωνία του Μότσαρτ, επονομαζόμενη του Διός.

Η 43η συμφωνία του Haydn (συμφωνία του Ερμή).

Στην όπερα Rusalka (1900) του Anton Dvorak ένα από τα τραγούδια αναφέρεται στο φεγγάρι.

Ο Alan Hovhannes έχει γράψει τα Saturn (1971) και Star Dawn (1983).

Ο Steve Kornicki, το Morning Star Rising (2005).

Ο Kelvin Miller, το Winds of Mars and the Music of Johann Sebastian Bach, στο οποίο έχει χρησιμοποιήσει έργα για πιάνο του Μπαχ.

Ο Bernard Parmegliani, το La Creation du Monde (1984).

Ο Karlheinz Stockhausen, το YLEM (1972), με τον τίτλο του να είναι δανεισμένος από την αρχαία Ελλάδα.

Η Nansy Van de Vate, το Distant Worlds: Dark Nebulae (1985) και πολλοί άλλοι. Για τη μοντέρνα μουσική προφανώς η εποχή αρχίζει από τις 4 Οκτωβρίου του 1957, με την αποστολή του σοβιετικού Spootnik-1 στο Διάστημα, και φτάνει στο αποκορύφωμά της με το περπάτημα των Αμερικανών στη Σελήνη το καλοκαίρι του 1969.

Από τότε το ενδιαφέρον του κόσμου για τα διαστημικά προγράμματα υποχώρησε, αλλά ο κινηματογράφος και η μουσική δεν έπαψαν να ασχολούνται με το θέμα, συχνά με επιτυχία.Το ορχηστρικό Telstar, γραμμένο για τον γνωστό δορυφόρο, από τους Tornadoes, το 1962, ήταν η πρώτη πετυχημένη αναφορά στον χώρο της μοντέρνας μουσικής.

Οι Moody Blues εντάσσουν το 1969 το τραγούδι τους Higher and Higher στο άλμπουμ τους το Our Children's Children, ενώ ο David Bowie θα κυκλοφορήσει το 1969, λίγες εβδομάδες πριν από την αποστολή στη Σελήνη, το Space Oddity.

Ο ίδιος καλλιτέχνης θα επανέλθει το 1972 με το εντυπωσιακό Rise and Fall of Ziggy Stardust and The Spiders From Mars.

Την ίδια χρονιά, ο Elton John ασχολείται με το επάγγελμα των αστροναυτών μέσα από το εντυπωσιακό τραγούδι του Rocket Man.

Πάντα μέσα στο 1972, οι Deep Purple κυκλοφορούν το Space Truckin', από το άλμπουμ τους Machine Head, βάζοντας και το χαρντ ροκ στο παιχνίδι του Διαστήματος.

Εναν χρόνο αργότερα οι Pink Floyd θα κυκλοφορήσουν το Dark Side Of The Moon, που μέχρι σήμερα θα παραμείνει στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας. Αναφορά στο Διάστημα έχει και το τραγούδι τους Shine On You Crazy Diamond, από το άλμπουμ τους Wish You Were Here, όπου παρομοιάζουν την απομάκρυνση του Syd Barrett από το συγκρότημα με την απομάκρυνση των πλανητών από τον Ηλιο.

Πολλοί είναι αυτοί που πιστεύουν ότι το «διαστημικό ροκ» ξεκίνησε από το συγκρότημα των Byrds, στα μέσα της δεκαετίας του '60, με τραγούδια τους όπως τα Eight Miles High, 5D (Fifth Dimention), Mr Spaceman και CTA 102.

Στις αρχές της δεκαετίας του '70 η ηλεκτρονική μουσική θα κάνει έντονη την παρουσία της, κυρίως στην περιοχή του Βερολίνου, αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο, με ονόματα όπως οι Tangerine Dream, Brian Eno, Βαγγέλης Παπαθανασίου, Klaus Schulze, Ash Ra Tempel, Isao Tomita, Mike Olfield.

Τέλος, αξιοσημείωτη είναι η σχέση των ταινιών που αναφέρονται στο Διάστημα με τη μουσική που χρησιμοποιήθηκε ως επένδυσή τους: 2001 Space Oddysey, Star Wars, Close Encounters Of The 3rd Kind, Ε.Τ. The Extra-Terrestrial, Blade Runner.

apotis4stis6@yahoo.gr